Cholesterol có mặt trong mỗi tế bào của cơ thể. Chất này trông giống như mỡ và là một thành phần quan trọng của các màng tế bào và là một “viên đá” tạo dựng cho một số hoóc-môn.
Nhưng cơ thể chúng ta tự sản xuất tất cả cholesterol cần dùng nên bất cứ cholesterol nào chúng ta ăn vào đều dư thừa.
Khi cholesterol trong máu quá dư thừa thì chúng sẽ đóng thành mảng mỡ trong mạch máu và các mảng này gây trở ngại cho dòng máu chảy trong các động mạch. Máu có oxygen sẽ không chảy đủ tới tim và như vậy nguy cơ bị lên cơn đau tim sẽ tăng. Nếu máu chạy lên não mà thiếu.thì sẽ gây ra đột quỵ (stroke).
Chứng bệnh dư cholesterol huyết ( hypercholesterolemia) không có triệu chứng gì,chỉ có thử máu mới phát hiện đươc.
Nhưng đáng mừng là chứng bệnh này rất dễ phòng ngừa. Chúng ta chỉ cần ăn uống cho lành mạnh, tập thể dục đều đặn và thay đổi nếp sống là có thể giàm đươc. cholesterol. Đôi khi chúng ta cũng cần phải uống
I- ĂN UỐNG LÀNH MẠNH
Dưới đây là năm loại thức ăn chính giúp giảm cholesterol
1- Bột và cám yến mach ( oatmeal and bran)
Yến mạch chứa các chất sợi hoà tan (soluble fibers) làm giảm lipoprotein mật đô thấp (low density lipoprotein- LDL) tức là cholesterol “xấu”. Những thưc phẩm khác như đậu lửa (kidney bean), táo (apple), lê (pear), psyllium, lúa mạch (barley) và mận (prune) cũng có. chất sợi hoà tan
Chất sợi hoà tan nói trên giảm sự hấp thu cholesterol qua đường ruột. Mười gram chất sợi hoà tan hoặc nhiều hơn mỗi ngày sẽ hạ bớt cholesterol toàn phần và LDL cholesterol (xấu). Một tách rưỡi yến mạch nấu chín cung cấp 6 gram chất sơi hoà tan, nên ăn thêm trái cây như chuối chẳng hạn để phụ thêm 4 gram nữa thì đủ số 10 gram mỗi ngày.
2-Hạt óc chó, hạnh nhân … (walnut, alomonds …)
Thí nghiệm cho biết hạt óc chó giảm đáng kề cholesterol trong máu. Vì chứa nhiều acid đa không bão hòa nên hạt óc chó còn giữ cho các mach máu đươc lành mạnh và đàn hồi. Hạt hạnh nhân cũng có tác dụng tương tự và chỉ cần ăn hạnh nhân trong bốn tuần là thấy kết quả liền.
Một thực chế giảm cholesterol mà 20 phần trăm calori do hạt óc chó cung cấp có thể giảm tới 12 phẩn trăm cholesterol LDL (xấu). Vì tất cả các loại hạt nói trên đểu chứa nhiều calori nên chỉ cần ăn một vốc là đủ ( dưới 2 ounce hay 57 gram).
Cũng như đối với bất cứ thực phẩm nào, ăn quá nhiều sẽ làm lên cân, mà nếu mập quá thì rủi ro bị bệnh tim lại tăng. Muốn tránh lên cân bạn hãy thay thế các thực phẩm chứa nhiểu chất béo bão hoà bằng các loại hạt, tỉ dụ như thay vì dùng pho-mát, thịt hay các mảnh bánh mì nướng để làm sà-lách thì bạn hãy thêm vào sà lach môt nắm hạt óc chó hay hạnh nhân.
3-Cá và các acid Omega-3
Nghiên cứu đã xác nhận lợi ích giảm cholesterol của cá có mỡ vì loại cá này chứa nhiều acid béo Omega-3. Các acid béo Omega-3 cũng còn giúp ích cho tim bằng cách hạ huyết áp và giảm rủi ro bị cục đông máu. Đối với những người đã bị lên cơn đau tim thì dẩu cá hay các acid béo Omega-3 còn giảm đáng kể rủi ro bị chết đột ngột.
Các bác sĩ khuyên nên ăn ít nhất hai khẩu phần cá mỗi tuần. Các cá thu (mackerel), cá hương (lake trout), cá trích (herring), cá mòi (sardine), cá ngừ (albacore tuna) và cá hồi (salmon) chứa nhiều acid béo Omega-3 nhất. Tuy nhiên muốn bảo đảm sự lợi ích của cá đối với tim thì cá nên đươc bò lò hay nướng vỉ.
Bạn nào không thích ăn cá thì có thể ăn hạt lanh xay ( ground flax seed) hay dùng dầu canola
Bạn cũng có thể uống thuốc bổ sung Omega-3 hay dầu cá nhưng như vậy bạn chỉ hưởng đươc một số lợi ích mà thôi và không có đươc những chất dinh dưỡng khác từ cá như selenium. Nếu bạn quyết định uống thuốc bổ sung thì bạn nên cẩn thận trong ăn uống và chỉ ăn thịt nạc hay rau thay cho cá
4-Dầu ô-liu
Dầu ô-liu chứa một hỗn hợp các chất chống oxi-hóa mạnh có thể hạ mức cholesterol LDL (xấu) mà không ảnh hưởng gì tới mức cholesterol tốt (HDL)
Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dươc phẩm (FDA) khuyên nên dùng 2 muỗng súp dầu ô-liu ( 23 gram) mỗi ngày để có thể hưởng lợi ích của dầu này. Bạn có thể dùng dầu ô-liu để xào rau, thêm vào nước sốt marinat hay trộn với dấm làm nước sốt cho sà-lách. Bạn cũng có thể dùng dầu ô-liu để thay cho bơ phết lên thịt
Theo một số nghiên cứu thì lợi ích hạ cholesterol của dầu ô-liu còn nhiều hơn nữa nều dùng dẩu loại “extra virgin” tức là dầu ít biến chế và chứa nhiểu chất chống oxi hoá tốt cho tim. Nên tránh dùng dầu loại “light” vì loại này biến chế nhiều, tuy mầu nhạt hơn nhưng lượng chất béo hay calori vẫn cao.
5-Thực phẩm tăng cường sterol thực vật hay stanol
Hiên nay trên thị trường có bán những thực phẩm tăng cường sterol hay stanol là những chất chiết từ thảo mộc có công dụng ngăn chặn sự hấp thu cholesterol.
Margarine, nước cam vắt, hay yogurt tăng cường sterol thực vật có thể giảm tới hơn 10 phần trăm cholesterol. Muốn có kết quả thì mỗi ngày cần ít nhất 2 gram sterol thực vật , tương đương với 237 millilít ( khoảng 2 lần 8 ounce) nước cam vắt tăng cường sterol thực vât,
Sterol thực vật hay stanol trong thực phẩm tăng cường không có ảnh hưởng lên các mức triglycerides và HDL cholesterol (tốt) mà cũng không làm xáo trộn sư hấp thu các vitamin hoà tan trong mỡ như vitamin A,D,E và K
Hội American Heart Association khuyên các người có mức cholesterol LDL (xấu) cao hơn 160 mg/ decilit (4.1 mmol/L) nên ăn các thực phẩm tăng cường sterol thực vật
Chú giải
Khi muốn thay đổi chế độ ăn uống, bạn cần nghĩ tới việc cắt giảm các loại và số lương chất béo làm tăng cholesterol.mà bạn đang ăn Như vậy bạn sẽ cải thiện đươc mức cholesterol nói riêng và sức khoẻ của bạn nói chung.
Khi cắt giảm chất béo, bạn nên chú trong vào các chất béo bão hoà và chất béo trans fat..Các chất béo bão hòa trong thịt và một số dầu làm tăng cholesterol toàn phần. Các chất béo trans fat —đôi khi dùng làm bánh qui và bánh ngọt — đăc biệt không tốt vì làm tăng cholesterol xấu LDL và làm giảm cholesterol tốt HDL. Bạn nên cố gắng giới han số calori cung cấp bởi chất béo bão hoà xuống dưới 10 % một ngày và loai bỏ càng nhiểu chất béo trans fat càng tốt.
II- NẾP SỐNG LÀNH MẠNH
Dưới đây là năm thay đổi hàng đầu vể nếp sống để giảm cholesterol
1- Giảm cân
Nặng hơn tiểu chuẩn vài pound cũng đủ làm cholesterol tăng. Do đó chỉ cần gầy đi từ 5 tới 10 pound ( 2.3 tới 6 kg) cũng đủ hạ thấp mức cholesterol.
Bạn hãy thẳng thắn duyệt xét thói quen ăn uống và công việc thuờng làm hàng ngày rồi cân nhắc nhu cầu phải giảm cân và phương cách để thực hiện điều đó
Nếu tới giờ ăn bạn cảm thấy bực bội hay chán nản thì bạn hãy đi dạo một vòng..
Nếu buổi trưa nào bạn cũng phải mua đổ ăn nhanh thì bạn hãy chiụ khó mang theo từ nhà môt ít thức ăn lành mạnh mà ăn cho tốt.. Khi ngổi xem ti vi bạn hãy ăn vài củ cà-rốt thay vì vừa xem vừa nhai khoai chiên. Ngoài ra bạn nên tìm cách vận động nhiểu hơn trong khi làm công viêc hàng ngày, tỉ như leo cầu thang thay vì đi thang máy. Bạn nên nhớ là vận đông —nhiều lẩn một ngày, mỗi lần chỉ chừng mười phút thôi cũng đủ giúp bạn giảm cân. Điều chính yếu là môt khi đã quyết định thay đổi thì bạn đừng có đồi ý.
2- Ăn những thức ăn bổ dưỡng cho tim
Ngay cả nếu trong nhiều năm qua bạn ăn uống bừa bãi mà bây giờ bạn thay đổi nếp sống thỉ vẫn có thể giảm cholesterol và cải thiện sức khỏe của tim
– Lựa chọn những chất béo lành manh hon.
Chất béo bão hòa trong thịt đỏ và sản phẩm bơ sữa làm tăng cholesterol toàn phẩn và cholesterol xấu (LDL) Nói chung , bạn không được dung nạp mỗi ngày quá 10 phẩn trăm calori từ chất béo bão hòa. Bạn hãy chọn những miếng thit nạc , những sản phẩm bơ sữa có ít chất béo,và những chất béo đơn không bão hoà thường có trong ô liu, đậu phọng và dầu canola.
–Loai bỏ các chất béo trans fat
Chất béo transfat có trong các thức ăn chiên và nhiểu sản phẩm bầy bán ngoài chợ như bánh qui, bánh qui dòn, bánh ngọt snack.
Ban đừng tin vào nhãn “trans fat free” (không có trans fat) dán trên bao bì vì tại Hoa kỳ nếu một thực phẩm chứa dưới 0.5gram trans fat cho mỗi khẩu phần thì đươc coi là không có trans fat .Tuy rằng số lượng thấy nhỏ vậy nhưng nó sẽ tích luỹ nhanh chóng nếu bạn ăn quá nhiểu các thức ăn ấy. Bạn nhớ phải đọc kỹ bảng liệt kê thành phẩn nếu thấy có ghi chữ “ dầu hydrogen hóa” (hydrogenated oil) thì chắc chắn thức ăn ấy có trans fat
-Hạn chế lượng cholesterol dung nạp
Lượng cholesterol dung nap không nên vượt quá 300 mg /ngày—hoặc dưới 200mg cho người bị bệnh tim. Đồ lòng gia súc , lòng đỏ trứng và các sản phẩm sữa nguyên chất chứa nhiều cholesterol nhất. Bạn hãy lựa chọn thit nạc , trứng “giả” và sữa đã lấy hết kem
-Lực chọn ngũ cốc nguyên hạt
Nhiểu chất dinh dưỡng khác nhau trong ngũ cốc nguyên hạt có lợi cho tim.
Bạn hãy ăn bánh mì nguyên hạt, mì nguyên hạt , bột lúa mi nguyên hạt và gạo lức
-Dự trữ trái cây và rau.
Trái cây và rau chứa nhiểu chất sợi có công dung giảm cholesterol. Mùa nào thì bạn nên ăn trái cây mùa nấy. Nếu bạn thích trái cây khô thì chỉ nên ăn mỗi ngày một vốc bằng nắm tay thôi (khoảng một hay hai ounce) vì trái cây khô có nhiều calori hơn trái cây tươi
–Ăn các thực phẩm có nhiều acid béo Omega-3
Các acid béo Omega-3 giúp giảm cholesterol xấu (LDL). Một số loại cá như cá hồi, cá thu , cá kèo chứa nhiều acid béo Omega-3. Các nguồn Omega -3 khác gồm có hạt óc chó (walnut), hạt hạnh nhân và hạt lanh xay.
3- Tập thể dục mỗi ngày
Dù bạn có béo hay không, tập thể dục vẫn giúp giảm cholesterol. Hơn nữa các hoạt động thể lực vừa phải có thể làm tăng cholesterol tốt (HDL). Nếu bác sĩ đổng ý, bạn có thể tập từ 30 tới 60 phút mỗi ngày.Bạn hãy đi bộ nhanh vào giờ nghỉ trưa. Bạn hãy đi làm bằng xe đạp. Bạn hãy bơi vài vòng. Bạn hãy chơi một môn thê thao ưa thích. Muốn có động cơ thúc đẩy, bạn nên kiểm một bạn cùng tập hoặc gia nhâp một nhóm nào đó. Và bạn nên nhớ bất cứ hoạt động nào cũng đều hữu ích. Ngay cả khi bạn leo cẩu thang thay vì dùng thang máy hoặc làm vài động tác đứng lên ngổi xuống trong khi xem TV cũng đem lại lợi ích cho sức khoẻ
4- Bỏ hút thuốc
Nếu bạn đang hút thuốc thì nên ngưng liền. Bỏ thuốc sẽ giúp cải thiện mức cholesterol tốt (HDL). Và lợi ich không phải chỉ có thế đâu. Chỉ 20 phút sau khi bỏ thuốc, huyếp áp sẽ giảm. Trong vòng 24 tiếng rủi ro bị lên cơn đau tim cũng giảm. Sau một năm rủi ro bị bệnh tim chỉ bằng phân nửa so với người nghiện thuốc. Sau 15 năm rủi ro sẽ tương tự như nguời chưa bao giờ hút thuốc
5- Uống rươu có điều độ
Uống rượu điều độ có liên hệ với mức cholesterol HDL (tốt) cao , nhưng lợi ích không đủ nhiều để khuyến khích những người chưa bao giờ uống rượu Nếu bạn thích rượu thi chỉ nên uống có chừng mực tức lá không quá môt ly mỗi ngày cho phụ nữ và một tới hai ly cho đàn ông. Uống quá nhiều rượu có thể dẫn tới những vấn đề nghiêm trọng về sức khoẻ như cao huyết áp, trụy tim hay đột quỵ
Chú thích
Nhiều khi thay đổi nếp sống cho lành mạnh không đủ để hạ mức cholesterol. Khi thay đổi nếp sống bạn phải lựa chọn nếp sống nào mà bạn có thể tiếp tuc duy trì sự thay đổi lâu dài và bạn đừng nên nản lòng khi không thấy kết quả ngay. Nếu bác sĩ khuyên bạn nên uống thuốc để hạ mức cholesterol thì bạn hãy làm theo như chỉ dẫn
III – CHỮA TRỊ
Thay đổi nếp sống có thể cải thiện mức cholesterol. Nếu sau những thay đổi quan trọng như ăn uống lành mạnh hơn, vận động thể lực đều đặn và tránh không hút thuốc mà mức cholesterol toàn phần của bạn–đặc biệt là mức cholesterol xấu LDL–vẫn cao thì bạn sẽ đươc bác sĩ kê toa thuốc để uống.
1- Làm sao biết mức cholesterol vẫn còn cao?
Bác sĩ sẽ gởi bạn tới phòng thí nghiệm để lấy máu kiểm tra các mức cholesterol.
Thử nghiệm máu này đươc gọi là lipid panel/ lipid profile và cho biết
– cholesterol toàn phần
– LDL cholesterol
– HDL cholesterol
– Triglycerides (một loại chất béo trong máu)
Muốn chính xác bệnh nhân không đươc ăn uống gì (ngoại trừ uống nước lã) từ 9 đến 12 tiếng trước khi lấy máu.
Kết quả thử nghiệm đươc lý giải như sau
|
Cholesterol toàn phần |
|
|
Dươì 200 mg/dL |
mong muốn |
|
200 – 239 mg/dL |
mấp mé cao |
|
240 mg/dL hay hơn |
cao |
|
LDL cholesterol |
|
|
dưới 70 mg/dL |
tối ưu cho người có rủi ro bị bệnh tim rất cao |
|
dưới 100mg/dL |
tối ưu cho những người có rủi ro bị bênh tim |
|
100 – 129 mg/dL |
gần tối ưu |
|
130 – 159 mg/dL |
mấp mé cao |
|
160 – 189 mg/dL |
cao |
|
190 mg/dL |
rất cao |
|
HDL cholesterol |
|
|
dưới 40 mg/dL |
kém |
|
40 – 59 mg/dL |
khá hơn |
|
60 mg/dL hay hơn |
tốt nhất |
|
Triglycerides |
|
|
dưới 150 mg/dL |
mong muốn |
|
150 – 199 mg/dL |
mấp mé cao |
|
200 – 499 mg/dL |
cao |
|
500 mg/dL hay hơn |
rất cao |
Vì LDL cholesterol (xấu) có liên kết trực tiếp với bệnh tim nên trị liệu nhắm chính yếu vào việc giàm mức cholesterol LDL này. Điều này không phài đơn giản như biễu đồ cho thấy bởi vỉ mức LDL có thể thay đổi tùy theo rủi ro bị bệnh tim mạch của mỗi ngưởi.
Đối với đại đa số thì mức LDL phải dưới 130 mg/dL. Nếu người nào có những yếu tố rủi ro khác về bệnh tim thì mức LDL có thể dưới 100 mg/dL. Nếu rủi ro bị bệnh tim rất cao thì mức LDL có thể hạ xuống tới dưới 70mg/dL
Vậy những ai đươc coi là có rủi ro rất cao?
Đó là những người đã có lần bị lên cơn đau tim hay những người bị bệnh tiểu đường. . Ngoài ra hai hoặc trên hai yểu tố rủi ro dưới đây cũng liệt một người vào loại có rủi ro rất cao
-hút thuốc lá
-cao huyết áp
-HDL cholesterol (tốt) thấp.
-gia đình có tiểu sử bị bệnh tim lúc trẻ
-đàn ông trên 45 tuổi, đàn bà trên 55 tuổi.
2-Các loại thuốc giảm cholesterol
Việc lựa chọn thuốc hay kết hợp các thuốc khác nhau phụ thuộc vào nhiểu yếu tố như các yếu tố rủi ro cá nhân, tuổi tác, tình trạng sức khoẻ và các tác dụng phụ của thuốc,
Thông thường bác sĩ có những lựa chọn sau đây:
-Statins
Statins—là thuốc thông dụng nhất –có công dụng phong bế một chất mà gan cần tới để sàn xuất cholesterol. Cholesterol trong các tế bào gan bị giảm làm cho gan phài hút cholesterol từ máu.. Statins còn giúp tái hấp thu cholesterol từ các chất lắng đọng trên thành động mạch và như vậy có thể đảo đổi bệnh động mạch vành.
Các chất statins chính là atorvastatin (Lipitor), fluvastatin (Lescol), lovastatin (Altoprev, Mevacor), pravastatin(Pravachol), rosuvastatin (Crestor) và simvastatin (Zocor)
-Bile-acid-binding resins
Gan sử dụng cholesterol để làm ra các acid mât cần thiết cho sự tiêu hoá.Các thuốc cholestyramine (Prevalite, Questran), colesevelam (WelChol) và colestipol (Colestid) giảm cholesterol một cách gián tiếp bẳng cách bám dính vào các acid mật. Điều này ép buộc gan phải sử dụng cholesterol dư thừa để sản xuất thêm acid mật , và do đó làm giảm cholesterol trong máu
–Cholesterol absorption inhibitors
Ruột non hấp thu cholesterol từ thức ăn rồi phóng thích vào máu. Thuốc esetimibe (Zetia) giúp giảm cholesterol trong máu bằng cách hạn chế sự hấp thu cholesterol mang tới bởi thức ăn.
–Combination cholesterol absorption inhibor and statin
Thuốc kết hợp ezetimibe-simvastatin (Vytorin) giảm cả sự hấp thu cholesterol bởi ruột non và cả sư sản xuất cholesterol trong gan
Nếu mức triglycerides cũng cao thì bác sĩ có thể kê các thuốc sau đây
–FIbrates
Các thuốc fenofibrate (Lofibra, Tricor) và gemfibrozil (Lopid) giảm triglycerides bẳng cách cản trở gan sản xuất ra lipoprotein mật độ rất thấp (VLDL cholesterol) và tăng tốc việc lấy triglycerides ra khỏi máu.. VLDL cholesterol chứa phần lớn triglycerides
-Niacin
Niacin (Niaspan) giảm triglycerides bẳng cách han chế khả năng sản xuất cholesterol LDL và VLDL của gan. Niacin mua theo toa bác sĩ mới thích hợp vì thuốc dinh dưỡng bổ sung có chứa niacin bán tự do không có hiệu quả hạ mức triglycerides…
Tất cả các thuốc trên đều đươc cơ thể dung nạp tốt nhưng hiệu năng thay đổi tùy theo bệnh nhân. Các tác dụng phụ thông thường là đau nơi da dày, táo bón, buồn nôn và tiêu chảy,. Khi uống thuốc cholesterol, bác sĩ sẽ kiểm tra đinh kỳ chức năng của gan xem gan có bị ảnh hưởng của thuốc không
3-Các sản phẩm thiên nhiên giúp giảm cholesterol
Môt số ít sản phẩm thiên nhiên đã đươc chứng tỏ là có thể giảm cholesterol,.
Nều được bác sĩ đồng ý, bạn có thể thử các chất bổ sung và sản phẩm giảm cholesterol sau đây:
– trích ly của atisô
– lúa mạch
– beta-sitosterol ( có bán dưới dạng thuốc bổ sung và có trong một số loại margarine như Take Control)
– blond psyllium (có trong vỏ hạt và các sản phẩm như Metamucil)
– trích ly của tỏi.
– cám yến mạch (oat bran) ( có trong bột yến mạch và yến mạch nguyên hạt)
– sitostanol ( cóbán dưới dạng thuốc bổ sung và có trong một số margarine như Benecol)
Khi dùng những sản phẩm thiên nhiên này bạn cần cho bác sị trị liệu biết.