Y học cổ truyền cho rằng béo phì phần lớn là bệnh “trong hư ngoài thực”. Trong hư chủ yếu là khí hư, nếu kiêm cả tình trạng mất sự điều hòa âm dương có thể có khí dương suy hoặc khí âm suy.

 Có 8 cách để làm giảm béo phì theo đông y như sau:

1. Cách hóa thấp

Triệu chứng bệnh thường thấy là bụng trướng, đốm lưỡi nhờn, mạch trì hoặc trầm mảnh. Phương thuốc tiêu biểu là “trạch tả thang”, gồm: bạch truật 80g, trạch tả 200g, sắc uống ngày 1 thang; hoặc “phòng kỷ hoàng kỳ thang”, gồm: bạch truật 30g, hoàng kỳ 4g, chích thảo 20g, phòng kỷ 40g, thêm gừng, táo sắc uống ngày 1 thang.

2. Cách khử đờm

Triệu chứng thường thấy là khí hư, thèm ngủ, lười vận động, đốm lưỡi trắng nhờn. Nếu nhẹ thì dùng “nhị trần thang”, gồm: bán hạ chế 8g, ô mai 4g, gừng tươi 4 lát, chích thảo 4g, trần bì 4g. Sắc uống lúc đói ngày 1 thang; hoặc “tam tử dưỡng thân thang”, gồm: bạch giới tử 12g, la bặc tử 12g, tô tử 12g. Cho vào túi vải sắc uống ngày 1 thang.

3. Cách lợi thủy

Triệu chứng thường thấy là béo phì, phù thũng, tiểu ít, bụng trướng, đốm lưỡi trắng, mạch trầm. Tùy trường hợp mà dùng bài thuốc khác nhau như: bài “ngũ bì ẩm”, gồm: đại phúc bì, trần bì, sinh khương bì, phục linh bì, tang bạch bì (6-10g). Sắc uống ngày 1 thang; hoặc bài “đạo thủy phục linh thang”, gồm: đại hoàng 4g, hoạt thạch (thủy phi) 4g, hoàng cầm 4g, khiên ngưu 4g, phục linh 10g. Sắc uống ngày 1 thang…

4. Cách thông phủ

Béo phì vì thèm ăn những món ăn béo ngọt. Triệu chứng thường thấy, bụng phệ, đại tiện táo bón, cử động khó khăn, hễ cử động là thở hổn hển, đốm lưỡi dày vàng. Chọn dùng bài “đại thừa khí thang”, gồm: chỉ thực 10g, hậu phác 6g, cam thảo (sống) 4g, đại hoàng 12g, mang tiêu 8g. Sắc uống ngày 1 thang; hay “tiểu thừa khí thang”, gồm: chỉ thực 16g, hậu phác 16g, đại hoàng 12g, mang tiêu 12g. Sắc uống ngày 1 thang.

5. Cách tiêu đạo

Dùng cho người mập phì loại ngày càng thèm ăn. Triệu chứng thường thấy là mập phì, lười hoạt động… Bài thuốc “tam tiêu ẩm”, gồm: bạch thược 8g, đại hoàng 8g, hoàng cầm 4g, tri mẫu 8g, sài hồ 8g, binh lang 12g, hậu phác 8g, thảo quả 3g, cát căn 8g, chích thảo 3g, khương hoạt 4g. Sắc uống ngày 1 thang.

6. Cách thủ gan lợi mật

Dùng cho béo phì kèm theo các triệu chứng sườn đau, bứt rứt, chóng mặt, mệt mỏi, bụng trướng, lưỡi đỏ đốm vàng. Thường chọn dùng các bài thuốc như: “ôn đởm thang”, gồm: bán hạ chế 6g, chích thảo 4g, trần bì 6g, chỉ thực 6g, phục linh 12g, trức nhự 8g. Thêm gừng và táo sắc uống ngày 1 thang; hay bài “tiêu trướng vạn ứng thang”, gồm: đại phúc bì 6g, hương duyên bì 4g, lục khúc 4g, đằng tâm 2g, kê nội kim 2 cái, nhân trung bạch 1,6g, lai phục tử 6g, xuyên phác 3,2g. Sắc uống ngày 1 thang…

7. Cách kiện tỳ

Là cách dùng kiện tỳ bổ thận chính là để trị béo phì. Triệu chứng thường thấy là tỳ hư, khí nhược, có thể mệt mỏi uể oải, rêu lưỡi trắng, chất lưỡi nhạt, mạch yếu. Các bài thuốc thường dùng gồm: “sâm truật tán”, gồm các vị: bạch đậu khấu 4g, sa nhân 4g, bạch truật 4g, bào khương 4g, cam thảo 4g, trần bì 4g, đinh hương 4g, nhân sâm 4g. Thêm 3 lát gừng, sắc uống ngày 1 thang; hay bài “dị công tán”, gồm: bạch truật 12g, đảng sâm 8g, trần bì 4g, chích thảo 4g, phục linh 8g. Sắc uống ngày 1 thang…

8. Cách ôn dương

Dùng cho người khí hư, dương hư, béo phì kèm theo đổ mồ hôi trộm, khí đoản, hễ cử động là thở hổn hển, kém sức, lưng đau, mệt mỏi, sợ lạnh… Thường dùng các bài như “tế sinh thận khí hoàn”, gồm: phụ tử 6g, nhục quế 6g, thục địa 15g, sơn dược 12g, sơn thù 16g, trạch tả 10g, bạch linh 10g, đan bì 10g; hoặc “cam thảo phụ tử thang”, gồm: bạch truật 50g, phụ tử (nướng, bỏ vỏ) 2 miếng, cam thảo (nướng) 80g, quế chi 16g. Hai bài này sắc (nấu) giống nhau – cho vị thuốc cùng 600 ml nấu còn 200 ml, uống ấm.

Lương y Vũ Quốc Trung